Zelfstandigheid, initiatief en durf

Dit artikel verscheen eerder in De Riepe van december 2024.

Sinds twee jaar is in Noordlaren een B3-school gevestigd. Dat is een school die geen geld van de overheid krijgt en op een andere manier les geeft dan gangbare scholen.
In het onderwijsveld bestaan verschillende ideeën over de meest effectieve manier om kennis en vaardigheden over te dragen. Dit artikel belicht één mogelijke aanpak, die binnen de pedagogiek zowel voor- als tegenstanders heeft.

Het Labyrint geeft voortgezet onderwijs aan leerlingen van 12 tot 17 jaar. De school wordt bemenst door vrijwilligers en zzp-ers, bekostigd door ouders en ondersteund door de dorpsgemeenschap.
Linda van der Grijspaarde, in het dagelijks leven onderwijskundige in het hoger onderwijs, is voorzitter van het bestuur. In dorpshuis de Hoeksteen, een van de locaties waar het Labyrint huist, vertelt zij over deze bijzondere plek.

Eigenwijs
Het Labyrint wil een alternatief bieden voor gangbaar, curriculumgestuurd onderwijs. Zij noemen dat eigenwijs. “Wij vinden het veel mooier als leerlingen de ruimte krijgen,” zegt Linda. “Als ze hun eigen pad mogen ontdekken.”

Breder dan alleen het cognitieve
Op het Labyrint is er geen vast curriculum en worden er in de regel geen cijfers gegeven.
Leerlingen kiezen themas of interessegebieden en koppelen daar concrete projecten aan. “Kennis beklijft veel beter als je het kunt koppelen aan je interesses, bepaalde betekenisvolle activiteiten, of je eigen wereld”, bepleit Linda.

Docentgestuurd onderwijs is er wel, als de leerling daarvoor kiest. Hiervoor zijn vakdocenten beschikbaar. Daarnaast zijn er mensen met veel verschillende achtergronden die werken als coach of vrijwilliger.

Leerlingen houden hun voortgang bij in een portfolio, dat ze regelmatig bespreken met hun coach en ouders in een zogeheten driehoeksgesprek.

Leer mij het zelf doen
Op het Labyrint staat het initatief van de leerling centraal. “Volwassenen zijn geneigd om het over te nemen, als er een vraag komt,” vertelt Linda. “Terwijl je het ook terug kunt geven en kijken hoe je iemand op weg kunt helpen.”
Leerlingen kiezen zelf hun coach uit. Samen werken ze naar een doel, wat de leerling zelf heeft bepaald.
Maar het is niet zo dat leerlingen volledig op zichzelf zijn aangewezen. Ze worden geholpen met keuzes maken en het bereiken van hun doelen.

“De eerste stap moet een vrije keuze zijn om het op deze manier te willen doen,” zegt Linda. Om dat te stimuleren, worden leerlingen geprikkelt met veel aanbod uit allerlei invalshoeken. Bijvoorbeeld met inspiratiesessies, waar vaklui komen vertellen over wat ze doen.

Leerlingen reageren heel wisselend op deze leervorm. Ze komen vaak uit het gangbaar onderwijs. Ze hebben tijd nodig om te landen, te ontscholen en te ervaren dat ze zelf keuzes kunnen maken. En dat ze daar ook zelf initiatief voor moeten tonen.

Zaken als goede of slechte ervaringen op vorige scholen, opvattingen over hoe leren ‘hoort’, of (aangeleerde) passiviteit bepalen hoe snel leerlingen zich kunnen aanpassen en hoeveel begeleiding ze nodig hebben.

De eerste stap moet een vrije keuze zijn om het op deze manier te willen doen

Sociocratie
Besluiten worden genomen op de sociocratische manier. Dat wil zeggen dat een besluit pas genomen kan worden als iedereen ermee kan leven. “Het is een keuze om op een bepaalde manier met macht om te gaan,” vertelt Linda.

In bijeenkomsten, zogeheten kringen, worden vraagstukken eerst uitgevraagd. Iedereen komt aan de beurt en wordt gehoord. Als mensen het niet eens zijn met een voorstel, komen ze met een alternatief.
Dit leidt tot meer gedragen besluiten. “Er komen hele andere oplossing uit dan je vantevoren bedacht zou hebben,” aldus Linda.

Het is geen wassen neus. “In de schoolkring besluiten echt de leerlingen, docenten, coaches samen over alles wat de school aangaat,” benadrukt Linda. Leerlingen voelen dat ze mogen meepraten en onderdeel zijn van de samenleving. Hierdoor nemen ze ook meer initiatief.

Gemeenschappelijke aansprakelijkheid
Het Labyrint zorgt op een aantal manieren voor een veilige en geborgen omgeving voor hun leerlingen.
Door persoonlijke begeleiding wordt het kind in het geheel gezien. Doordat leerlingen moeten nadenken over wat ze willen, leren ze ook zichzelf beter zien.
Klassen bestaan uit leerlingen van verschillende leeftijden. Hierdoor voelen leerlingen minder druk om zich met elkaar te vergelijken. Leerlingen mogen zichzelf zijn.
En door eigen verantwoordelijkheid, initiatief en sociale vaardigheden te oefenen, voelen ze zich veilig genoeg om elkaar aan te spreken en problemen bespreekbaar te maken.

Door de sociocatische kringen komt iedereen aan de beurt en wordt gehoord. Er wordt gewerkt aan het instellen van een bemiddelingskring, waar iedereen, als er zich iets voordoet waar ze zich niet prettig bij voelen, dat kan inbrengen.

Midden in de maatschappij
Tijdens het interview komt de beheerder van het dorpshuis langs om te vragen of Linda straks wil afsluiten. “Wij zijn echt onderdeel van het dorp”, beaamd Linda. Het café – een project van leerlingen – wordt gedragen door de Noordlarenaren, want die drinken daar hun kopje koffie. Bij andere ondernemers kunnen leerlingen soms ook meehelpen.
Het Labyrint wil toegroeien naar een nog meer open gemeenschap, zodat mensen zich uitgenodigd voelen om ieder moment binnen te lopen.

Het Labyrint werkt nu vanuit verschillende gebouwen in het dorp, maar wil ooit een eigen gebouw hebben. Het ideale schoolgebouw zou in de natuur zijn, met het bos op loopafstand, op een plek met meerdere woongemeeschappen en ondernemers om mee samen te werken. Met een muzieklokaal, techniekruimte, creatieve ruimte. “Een gebouw waar je doorheen kunt bewegen,” aldus Linda.

Maar voor nu zijn de grootste uitdagingen de beperkte middelen waarmee de school draaiende moet worden gehouden en het feit dat het Labyrint bij het grootste deel van de doelgroep niet bekend is.